Kortyzol to jeden z najważniejszych hormonów w organizmie człowieka, odgrywający kluczową rolę w reakcji na stres, regulacji poziomu glukozy, metabolizmie oraz funkcjonowaniu układu odpornościowego. Zarówno jego nadmiar, jak i niedobór, może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych. Poniżej znajdziesz szczegółowy opis objawów, przyczyn oraz wskazówek diagnostycznych związanych z nieprawidłowym poziomem kortyzolu.
Co to jest kortyzol i za co odpowiada?
Kortyzol to hormon steroidowy produkowany przez korę nadnerczy. Jego wydzielanie jest regulowane przez oś podwzgórze–przysadka–nadnercza (oś HPA). Naturalnie jego stężenie zmienia się w ciągu doby – najwyższy poziom osiąga rano, a najniższy wieczorem.
Kortyzol pełni funkcje takie jak:
• regulacja metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów,
• wpływ na ciśnienie tętnicze,
• modulowanie odpowiedzi immunologicznej,
• działanie przeciwzapalne,
• zwiększenie poziomu glukozy we krwi w odpowiedzi na stres.
Objawy podwyższonego poziomu kortyzolu
Zbyt wysoki poziom kortyzolu może wynikać ze stresu przewlekłego, przyjmowania glikokortykosteroidów, a także chorób takich jak zespół Cushinga.
Najczęstsze objawy to:
• przewlekłe zmęczenie mimo odpoczynku,
• przyrost masy ciała, szczególnie w okolicy brzucha i twarzy (tzw. twarz księżycowata),
• cienka, pergaminowa skóra i trudności z gojeniem się ran,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia snu,
• wahania nastroju, niepokój, depresja,
• trądzik, zwiększone owłosienie u kobiet (hirsutyzm),
• osłabienie mięśniowe,
• zaburzenia miesiączkowania.
Objawy obniżonego poziomu kortyzolu
Zbyt niski poziom kortyzolu może być spowodowany niewydolnością nadnerczy (choroba Addisona), uszkodzeniem przysadki mózgowej lub stosowaniem leków hamujących oś HPA.
Typowe objawy to:
• przewlekłe zmęczenie i osłabienie,
• spadek ciśnienia tętniczego, omdlenia,
• utrata masy ciała mimo apetytu,
• bóle brzucha, nudności, biegunki,
• hipoglikemia (niski poziom glukozy we krwi),
• nadmierna pigmentacja skóry (ciemniejsze plamy),
• drażliwość, depresja,
• zmniejszona odporność na stres fizyczny i psychiczny.
Diagnostyka – jak zbadać poziom kortyzolu?
Najczęstsze badania diagnostyczne:
1. Kortyzol w surowicy (rano, między 7:00 a 8:00) – podstawowe badanie.
2. Kortyzol w moczu (dobowa zbiórka) – pomocny przy podejrzeniu zespołu Cushinga.
3. Kortyzol w ślinie (wieczorem) – szczególnie użyteczny w badaniu przewlekłego stresu.
4. Test z deksametazonem – ocena supresji kortyzolu.
Kortyzol a stres – jak redukować poziom hormonu stresu?
Badania można kupić wygodnie przez internet, np. na stronie www.badaniasklep.pl, gdzie dostępne są również rozszerzone pakiety badań zmęczenie.
Wysoki poziom kortyzolu jest często efektem przewlekłego stresu. Oto sprawdzone sposoby na jego obniżenie:
• Regularna aktywność fizyczna – umiarkowane ćwiczenia redukują kortyzol.
• Techniki relaksacyjne – medytacja, oddechy przeponowe, joga.
• Sen – minimum 7–8 godzin dziennie, najlepiej w stałych porach.
• Zdrowa dieta – bogata w warzywa, pełnoziarniste produkty, zdrowe tłuszcze, magnez i witaminy z grupy B.
• Ograniczenie kofeiny i alkoholu.
• Wsparcie psychologiczne lub terapia – pomocna przy chronicznym stresie.
Kiedy warto zbadać kortyzol?
Badanie poziomu kortyzolu warto wykonać, gdy:
• czujesz się chronicznie zmęczony,
• podejrzewasz problemy hormonalne,
• zmagasz się z otyłością brzuszną lub depresją,
• masz nieregularne miesiączki lub trądzik hormonalny,
• leczysz się z powodu nadnerczy lub przysadki.
Kortyzol to niezwykle ważny hormon, który pomaga organizmowi radzić sobie ze stresem. Zarówno jego nadmiar, jak i niedobór, mogą prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych, psychicznych i immunologicznych. Warto zadbać o jego prawidłowy poziom poprzez zdrowy styl życia i diagnostykę.
Bibliografia:
1. Heszen, I., Sęk, H. (red.). Psychologia zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
2. Kokoszka, A. Stres i jego psychologiczne i somatyczne skutki. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
3. Ławniczak, A. Układ hormonalny człowieka. Anatomia i fizjologia. MedPharm Polska, Wrocław 2015.