Żelazo i ferrytyna – co oznaczają wyniki? Objawy, interpretacja i badania, które warto zrobić
Prawidłowy poziom żelaza i ferrytyny jest niezbędny dla zdrowia całego organizmu. Oba wskaźniki pełnią kluczową rolę w produkcji czerwonych krwinek, transporcie tlenu, prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego i odpornościowego. Ich niedobór lub nadmiar może prowadzić do wielu objawów oraz zaburzeń metabolicznych. W artykule przedstawiamy, jak interpretować wyniki, jakie badania wykonać i jak dbać o optymalny poziom tych parametrów. Niskie żelazo – jakie daje objawy i co oznacza? Żelazo jest jednym z podstawowych mikroelementów, odpowiedzialnym za tworzenie hemoglobiny – białka transportującego tlen w czerwonych krwinkach. Niedobór żelaza nie zawsze objawia się od razu anemią. Już przy niewielkim obniżeniu poziomu żelaza mogą występować: • przewlekłe zmęczenie i spadek wydolności fizycznej, • zawroty głowy i osłabienie koncentracji, • bladość skóry i błon śluzowych, • łamliwość paznokci, wypadanie włosów, • uczucie zimna i duszności przy wysiłku. Objawy te powinny skłonić do diagnostyki, nawet jeśli wyniki podstawowej morfologii nie wykazują odchyleń. Ferrytyna – co to jest i dlaczego jej poziom ma znaczenie? Ferrytyna to białko magazynujące żelazo w komórkach. Jest najczulszym wskaźnikiem stanu zapasów żelaza w organizmie. Niska ferrytyna oznacza wyczerpywanie się zasobów żelaza, co może prowadzić do stopniowego rozwijania się anemii, zaburzeń odporności i funkcji poznawczych. Z drugiej strony, ferrytyna jest również białkiem ostrej fazy, co oznacza, że jej poziom może wzrastać w odpowiedzi na stan zapalny, infekcję lub uszkodzenie tkanek – niekoniecznie świadcząc o nadmiarze żelaza. Dlatego interpretacja ferrytyny zawsze powinna być dokonana w szerszym kontekście. Co oznacza niski poziom żelaza i ferrytyny? Niskie wartości obu parametrów jednocześnie to najczęstszy sygnał niedoboru żelaza. Stan ten może wynikać z: • niewłaściwej diety ubogiej w żelazo, • zaburzeń wchłaniania w przewodzie pokarmowym (np. celiakia, stany zapalne), • przewlekłego krwawienia (np. obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego), • zwiększonego zapotrzebowania (np. ciąża, intensywny wysiłek fizyczny). Długotrwały niedobór może prowadzić do anemii z niedoboru żelaza oraz obniżonej odporności i sprawności fizycznej. Jakie badania warto wykonać przy podejrzeniu niedoboru żelaza lub ferrytyny? Aby trafnie ocenić gospodarkę żelazem w organizmie, warto wykonać szerszy zestaw badań laboratoryjnych: • Morfologia krwi – wstępna ocena parametrów czerwonokrwinkowych (HGB, RBC, HCT, MCV, MCH), • TIBC wskaźniki zdolności wiązania żelaza przez transferrynę + żelazo(Fe) • Ferrytyna – ilość zgromadzonego żelaza w komórkach, • Witamina B12 i Kwas foliowy – niezbędne składniki do prawidłowego dojrzewania czerwonych krwinek. Taki zestaw pozwala na dokładną ocenę przyczyn dolegliwości oraz wybór odpowiedniego postępowania. Pakiet badań dostępny w atrakcyjnej cenie na badaniasklep.pl Co podnosi poziom żelaza i ferrytyny? Dieta i suplementacja Utrzymanie prawidłowego poziomu żelaza i ferrytyny wymaga zarówno odpowiedniego żywienia, jak i – w razie potrzeby – celowanej suplementacji. Dieta bogata w żelazo powinna zawierać: • produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak wątróbka, czerwone mięso, żółtka jaj i ryby – zawierają one żelazo hemowe, najlepiej przyswajalne przez organizm, • roślinne źródła żelaza, m.in. natkę pietruszki, jarmuż, buraki, soczewicę, pestki dyni, sezam, migdały – warto łączyć je z witaminą C, która zwiększa przyswajalność żelaza niehemowego, • unikanie spożywania kawy, herbaty i nabiału bezpośrednio przed i po posiłkach zawierających żelazo, ponieważ hamują one jego wchłanianie. Suplementacja powinna być dobrana indywidualnie i prowadzona pod kontrolą lekarza lub dietetyka. Szczególnie polecane są preparaty zawierające: • żelazo w formie dobrze przyswajalnej (np w formie diglicynianu), • laktoferynę – białko wspomagające wchłanianie żelaza i jednocześnie łagodzące działania niepożądane (np. podrażnienie żołądka), • witaminę C – wzmacnia wchłanianie żelaza w jelicie cienkim. Preparaty z żelazem najlepiej przyjmować na czczo. Należy unikać łączenia ich z wapniem, kawą lub herbatą – składniki te hamują wchłanianie. Dlaczego sama ferrytyna nie wystarczy? Znaczenie pełnej diagnostyki Ferrytyna to bardzo przydatny wskaźnik, ale nie zawsze daje jednoznaczną odpowiedź. W stanach zapalnych, chorobach przewlekłych czy zakażeniach jej poziom może być podwyższony mimo faktycznego niedoboru żelaza. Dlatego tak ważne jest jednoczesne oznaczenie poziomu żelaza, TIBC oraz wykonanie morfologii i oceny parametrów zapalnych (np. CRP). Pełna diagnostyka pozwala uniknąć błędów interpretacyjnych i dobrać odpowiednie leczenie. Czy nadmiar żelaza też jest szkodliwy? O czym świadczy wysoka ferrytyna? Zbyt wysoki poziom żelaza lub ferrytyny może być niebezpieczny dla zdrowia. Nadmiar żelaza odkłada się w narządach wewnętrznych, prowadząc do ich uszkodzenia – szczególnie wątroby, trzustki i serca. Wysoka ferrytyna może występować w przebiegu: • przewlekłych chorób zapalnych (np. reumatoidalne zapalenie stawów), • chorób wątroby (np. stłuszczenie wątroby, wirusowe zapalenia), • hemochromatozy (genetyczne zaburzenie magazynowania żelaza), • nowotworów i zakażeń. W takich przypadkach konieczna jest pogłębiona diagnostyka oraz współpraca z lekarzem. Czy ferrytynę i żelazo bada się na czczo? Jak przygotować się do badania? Aby wyniki były wiarygodne, badania żelaza i ferrytyny powinny być wykonane na czczo, najlepiej w godzinach porannych. Przynajmniej 8 godzin przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia. Dodatkowe zalecenia: • unikać suplementów żelaza na 24–48 godzin przed badaniem, • unikać intensywnego wysiłku fizycznego dzień przed badaniem, • przed pobraniem krwi wypić tylko wodę Prawidłowy poziom żelaza i ferrytyny wpływa na ogólne samopoczucie, odporność, wydolność fizyczną i koncentrację. Ich diagnostyka powinna być oparta na kompleksowym podejściu – tylko wtedy wyniki będą miały realną wartość kliniczną. Regularne badania to inwestycja w zdrowie i lepszą jakość życia. Bibliografia: 1. Szczeklik A. (red.). Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2018. 2. Gawęcki J., Hryniewiecki L. Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN, Warszawa, 2020. 3. Hellmann A., Urban J. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. PZWL, Warszawa, 2022.